Historia Wybranych Miejscowości

CYBULKI
Komtur z Pokarmina, Veit von Gich, nadał w 1473 roku Maciejowi Cybulce, Bogdanowi i Daczkowi osiem włók chełmińskich na prawie magdeburskim, by założyli tu wieś.
W 1539 roku Cybulki były wolną wsią z 6 gospodarstwami. W 1619 roku mieszkali tu sami Polacy. W roku 1849 chłopi z Cybulek wysłali do rejencji gąbińskiej protest przeciwko nauczaniu ich dzieci w języku niemieckim.
Wieś ciągle nosiła swą starą polską nazwę, urzędowo zniekształconą na Czybulken. Dopiero 16 lipca 1938 roku zniemczono ją na Richtenfeld.
Według spisu z 17 maja 1939 roku wieś miała 84 mieszkańców. Zajmowała ona obszar 197 ha. Miała zabudowę skupioną.
Po II wojnie światowej w latach 1954-1972 podlegała Gromadzkiej Radzie Narodowej w Wydminach, a potem Urzędowi Gminy w Wydminach. Według spisu z 1970 roku składała się z 21 gospodarstw o łącznej powierzchni 182 ha. Wieś miała 18 budynków mieszkalnych, które zamieszkiwało 120 osób.
We wsi działało kółko rolnicze.

CZARNÓWKA
Starosta z Olecka i Stradun 12 marca 1572 roku potwierdzał, że Trojan Czarny odprzedał tu włóki sołeckie, zatem wieś powstała przed tą datą. Według rachunków starostwa oleckiego z 1600 roku mieszkali w Czarnówce sami Polacy. Podczas epidemii dżumy w latach 1709-1710 zmarło tu 91 osób. Szkołę założono w Czarnówce w 1825 roku.
W 1927 roku wieś wchłonęła ziemie dworskie, podległe parcelacji. 16 lipca 1938 roku nazwę wsi, brzmiącą do tej pory urzędowo Czarnowken, zmieniono na Grundensee.
Spis z 17 maja 1939 roku wykazał tu 247 mieszkańców. Wieś zajmowała wtedy obszar 763 ha.
Podczas II wojny światowej wieś uległa znacznemu zniszczeniu i wyludnieniu. Zasiedliła ją w 1947 roku głównie ludność ukraińska, ale na dużo mniejszym obszarze, według spisu z 1970 roku wieś składała się bowiem z 25 gospodarstw zajmujących łącznie powierzchnię 341 ha. Wieś miała punkt biblioteczny, świetlicę, klub, salę kinową na 80 miejsc. Składała się z 25 domów stojących w zwartej zabudowie. Zamieszkiwało ją 148 osób.
Szkołę uruchomiono po wojnie 1 września 1949 roku. Miała wtedy 21 uczniów. Liczba ta jednak malała, wobec czego szkołę zamknięto z końcem roku szkolnego 1950/1951. Ponownie otwarto ją 1 września 1964 roku z 15 uczniami. Znów jednak ich liczba poczęła maleć i w roku 1969/1970 spadła do 7 wskutek czego szkołę zlikwidowano.
W Czarnówce działała spółka wodnomelioracyjna.
Pod względem administracyjnym wieś należała w latach 1954-1972 do gromady Gawliki Wielkie, po czym weszła w skład gminy Wydminy.
Już po roku 1970 otwarto w Czarnówce sklep spożywczy. W 1976 roku rozpoczęto budowę świetlicy.

GAWLIKI WIELKIE
W 1547 roku starosta straduński sprzedał Marcinowi Szarejce i Stańkowi sześć włók sołeckich na lokację wsi czynszowej na sześćdziesięciu włókach nad jeziorem Gawlik.
W 1600 roku w Gawlikach mieszkali sami Polacy. Dżuma w latach 1709-1710 pochłonęła tu 145 ofiar. We wsi istniała szkoła dwuklasowa, z dwiema salami lekcyjnymi i dwoma nauczycielami. Przed I wojną światową zbudowano w Gawlikach cegielnię, przy której powstały kaflarnia i fabryka cementu. Zakład mleczarski zorganizowano tu w roku 1937. Według spisu z 17 maja 1939 roku wieś miała 748 mieszkańców. Po niemiecku nazywano ją Gross Gablick. Wieś stanowiła tzw. ulicówkę, zabudowana była w sposób zwarty.
W końcu II wojny światowej została opuszczona przez swych mieszkańców, niektórzy jednak wkrótce powrócili. Nowi osiedleńcy przybyli tu latem 1945 roku.
Już 1 listopada 1945 roku można było otworzyć szkołę. Jej organizatorem i pierwszym kierownikiem był Henryk Monkiewicz. Szkoła miała wówczas 52 uczniów. W roku szkolnym 1950/1951 była to już szkoła siedmioklasowa ze 140 uczniami i 4 nauczycielami. W roku szkolnym 1972/73 miała 7 nauczycieli i 195 uczniów. Rozbudowano wówczas gmach szkolny. Wkrótce potem przydzielono szkole w Gawlikach jako filię szkołę w Grądzkich. Razem z nią w roku szkolnym 1974/75 liczyła 207 uczniów i 12 nauczycieli.
W latach 1954-72 Gawliki Wielkie były siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej. Po tej dacie podlegały Urzędowi Gminy w Wydminach.
Według spisu z 1970 roku wieś miała 104 budynki mieszkalne i 588 mieszkańców. Składała się ze 119 gospodarstw o łącznym obszarze 1159 ha.
Mleczarnię zdewastowaną w czasie działań wojennych, uruchomiono ponownie w 1958 roku.
Jej pierwszym kierownikiem był Roman Buraczyński. W 1970 roku zakład zatrudniał 23 pracowników. Produkował masło i sery (również i na eksport) oraz kazeinę. Produkcję tą powiększono w następnych latach. W 1976 roku zakład zatrudniał 35 pracowników, a stanowisko kierownika piastował Kazimierz Jemielity.
W spisie z 1970 roku notowano także elektryczne oświetlenie ulic, salę kinową na 150 miejsc, bibliotekę, klub, świetlicę, remizę strażacką, boisko sportowe. We wsi mieściła się międzykółkowa baza maszynowa. Znajdowały się tu sklep wielobranżowy, kuźnia i zakład zduński.

GRĄDZKIE
Przywilejem z 10 lutego 1554 roku powierzono Maciejowi Junkowi z Grądzkich spod Ełku założenie tu wsi na czterdziestu włókach. Jednakże zmarł on wkrótce, a wdowa w tymże roku sprzedała cztery włóki sołeckie wraz z urzędem sołtysa Jędrzejowi i Mikołajowi Jablińskim.
W Grądzkich dżuma pochłonęła w latach 1709-1710 aż 143 ofiary, wymarła więc prawie cała wieś. Ponad trzydzieści włók nie miało tu gospodarzy. W XIX wieku zbudowano we wsi wiatrak. Szkoła była tu dwuklasowa z 2 nauczycielami i dwiema salami lekcyjnymi.
Polską nazwę wsi, zniekształcona urzędowo na Grondsken, zmieniono 16 lipca 1938 roku na Funken. Według spisu z 17 maja 1939 roku wieś miała 453 mieszkańców.
Po II wojnie światowej wieś opuszczona przez dawnych mieszkańców została wkrótce zasiedlona. 1 maja 1946 roku otwarto tu szkołę. Jej organizatorką i kierowniczką, a zarazem jedyną nauczycielką, była Helena Masłowska. Szkoła ta także w późniejszych latach nie zatrudniała nigdy więcej niż jednego nauczyciela. W roku 1974 stała się filią zbiorczej szkoły ośmioklasowej w Gawlikach Wielkich.
W latach 1954-1972 Grądzkie podlegały Gromadzkiej Radzie Narodowej w Gawlikach Wielkich, potem zaś Urzędowi Gminy w Wydminach.
Według spisu z 1970 roku wieś składała się z 57 budynków mieszkalnych, skupionych obok siebie w zwartej zabudowie. Mieszkały tu wtedy 324 osoby. Do wsi należało 55 gospodarstw o łącznej powierzchni 581 ha.
Wieś miała wówczas elektrycznie oświetlenie ulicy, boisko sportowe, salę kinową na 100 miejsc, świetlicę i punkt biblioteczny. Działały tu kółko rolnicze i spółka melioracyjna oraz państwowe gospodarstwo rolne. Był sklep spożywczy.
ŁĘKUK MAŁY
Założono tu wieś w 1707 roku, przy której powstał niewielki majątek, własność wolnego chłopa chełmińskiego, wymieniony pod nazwą Rogu po raz pierwszy w 1731 roku. Według spisu z 17 maja 1939 roku wieś miała 176 mieszkańców. Zajmowała, wraz z folwarkiem Róg, obszar 443 ha. Znajdowała się tu cegielnia należąca niegdyś do majątku. Po niemiecku wieś nazywała się Klein Lenkuk. Po wojnie stworzono tu państwowe gospodarstwo rolne. W latach 1954-1972 miejscowość podlegała administracyjnie Gromadzkiej Radzie Narodowej w Gawlikach Wielkich, a potem Urzędowi Gminy w Wydminach. We wszystkich statystykach ujmowano ją łącznie z Orłowem.

MALINKA
Miejscowość ta powstała przed 1550 rokiem. Wówczas zaliczono ją już wraz z Pamrami, Rostkami i Rantami do posiadłości barona Wolfa von Heydecka.
W posiadaniu Heydecków znajdowała się do 22 maja 1746 roku, do chwili gdy ostatni potomek rodu, Chrystian Fryderyk von Heydeck, zmarł bezpotomnie.
W połowie XVIII wieku właścicielami Malinki byli Drygalscy, potem od 1791 roku – Tybowie, a od 1830 roku do I wojny światowej – Romejkowie. Były to polskie rodziny szlacheckie. Ostatni przedstawiciele rodu Romejków czuli się już jednak Niemcami.
Szkołę założono w Malince w 1745 roku.
Zaraz po I wojnie światowej Malinkę rozparcelowano i z majątku pozostało tylko gospodarstwo przy dworze, o obszarze 122 ha. W roku 1934 i tę resztę rozdzielono między chłopów. W roku 1930 dotychczasową urzędową nazwę wsi Malinken zmieniono na Birkfelde.
W XX wieku do administracyjnego obszaru Malinki należał majątek Pamry, po niemiecku Pammern. Powstał on w 1526 roku wchłaniając grunty powstałej w 1507 roku wsi na dwudziestu włókach. Należał on do Heydecków do połowy XVII wieku, potem przechodził z rąk do rąk, jak Malinka, od 1830 roku zaś do 1880 stanowił własność Romejków. W majątku znajdowała się cegielnia.
Według spisu z 17 maja 1939 roku Malinka wraz z Pamrami miała 302 mieszkańców. Wieś z majątkiem zajmowała obszar 962 ha.
W latach 1954-72 wieś podlegała administracyjnie Gromadzkiej Radzie Narodowej w Talkach, po ostatniej zaś dacie Urzędowi Gminy w Wydminach.
Szkołę po wojnie otwarto tu 1 września 1959 roku. Przyjęła ona wtedy 24 uczniów. W następnym roku szkolnym dodano drugiego nauczyciela i uruchomiono klasę piątą.
W roku szkolnym 1967/68 obniżono poziom organizacyjny szkoły do 4 klas przy jednym nauczycielu, a w roku 1974 w związku z reorganizacją sieci szkolnej placówkę zamknięto, dzieci zaś skierowano do szkoły w Miłkach.
W 1970 roku wieś składała się z 35 budynków mieszkalnych w zabudowie rozproszonej. Miała wtedy 173 mieszkańców. Należało do niej 37 gospodarstw o łącznej powierzchni 332 ha. Wieś miała elektryczne oświetlenie ulic, punkt biblioteczny, leśniczówkę. Działały tu kółko rolnicze i spółka wodnomelioracyjna.
Majątek Pamry przekształcony po wojnie w państwowe gospodarstwo rolne, w 1970 roku ujęto statystycznie we wspólną jednostkę z Talkami.

MAZUCHÓWKA
Kacper von Aulack, starosta straduński, sprzedał w 1542 roku Eliaszowi z Junien i jego synowi cztery włóki lasu jako włóko sołeckie wolne od czynszu. Zobowiązał ich za to do sprowadzenia osiedleńców i założenia wsi czynszowej na czterdziestu włókach.
W 1561 roku starosta olecki odnowił tenże przywilej dla sołtysa Mazuchówki, Marcina Gogańskiego. Przed rokiem 1656 był tu czynny młyn wodny. Na włókach sołeckich gospodarzyli wtedy Jakub Blady, Jan Piątek, Józef Mejer i Michał Rogoń.
Dżuma w latach 1709-1710 pochłonęła tutaj aż 122 ofiary. Szkoła w Mazuchówce powstała w 1741 roku. W roku 1855 otrzymała ona drugą klasę. Przed II wojną światową miała trzy klasy.
Wiatrak w Mazuchówce pochodził z końca XIX wieku.
Zarządzeniem z 8 maja 1936 roku urzędową nazwę wsi Masuchowken zniemczono na Rodental.
Według spisu z 17 maja 1939 roku Mazuchówka miała 989 mieszkańców i zajmowała obszar 1592 ha.
W ostatnich miesiącach wojny wieś uległa wyludnieniu. Zasiedliło ją w 1947 roku wiele rodzin ukraińskich.
W latach 1954-72 wieś podlegała administracyjnie Gromadzkiej Radzie Narodowej w Wydminach, a potem Urzędowi Gminy w Wydminach.
Szkołę otwarto tu po wojnie 1 września 1946 roku, a jej pierwszym nauczycielem był Stanisław Żukowski. Przyjęła ona wówczas 50 uczniów. Liczba ich szybko rosła i już w roku 1959/60 przekształcono ją w szkołę siedmioklasową z czteroma nauczycielami. Następnie rozbudowano ją i w roku 1966/67 przekształcono w ośmioklasową. Miała wtedy 137 uczniów i 6 nauczycieli.
W 1974 roku przy reorganizacji sieci szkolnej zamieniono ją w filię szkoły w Wydminach.
Według spisu z 1970 roku wieś składała się ze 121 budynków mieszkalnych blisko skupionych, zamieszkałych przez 609 osób. Do wsi należało 127 gospodarstw o łącznej powierzchni 1186 ha. Wieś miała wówczas elektryczne oświetlenie ulic. Znajdowała się tu świetlica, klub, punkt biblioteczny, sala kinowa na 70 miejsc, boisko sportowe, gajówka, kuźnia. Działało też kółko rolnicze. Potem otwarto sklep spożywczy.

OKRĄGŁE
Melchior Köchler von Schwansdorf, komtur z Pokarmina, nadał tu 23 maja 1495 roku braciom Janowi, Piotrowi i Maciejowi osiemnaście włók i piętnaście morgów na majątek służebny.
W 1630 roku Okrągłe określano jako wolną wieś z 25 gospodarstwami. Podczas najazdu tatarskiego w 1656 roku prawie wszystkich mieszkańców wsi wzięto w jasyr i jeszcze w 1664 roku wiele włók należało do kaduka. Na dżumę w latach 1709-1710 zmarły tu 194 osoby. Spis z 1719 roku zarejestrował tylko 8 gospodarzy, którzy część pustych włók podzielili między sobą.
Szkoła powstała tu przed 1738 rokiem, bodaj w 1728 roku.
W 1831 roku gospodarzyło w Okrągłym 19 chłopów chełmińskich. 16 lipca 1938 roku nazwę miejscowości urzędowo dotąd zniekształconą na Okrongeln zniemczono na Schwansee.
Według spisu z 17 maja 1939 roku wieś miała 99 mieszkańców i zajmowała obszar
321 ha. Wieś miała zabudowę skupioną.
W latach 1954-1972 podlegała administracyjnie Gromadzkiej Radzie Narodowej w Talkach, potem, zaś Urzędowi Gminy w Wydminach.
Według spisu z 1970 roku Okrągłe zamieszkiwały 73 osoby w 11 budynkach mieszkalnych. Do wsi należało 11 gospodarstw o łącznej powierzchni 124 ha. Prócz tego przy wsi znajdowało się państwowe gospodarstwo rolne (Skomack Mały). Spis notował elektryczne oświetlenie ulic, punkt biblioteczny i kółko rolnicze.
Ze względu na stale mała liczbę dzieci szkoły po wojnie tu nie otwierano.

ORŁOWO
Próba lokacji wsi w połowie XVI wieku, jak się wydaje, nie powiodła się. Najstarszy dokument poświęcony tej wsi pochodzi z 08 grudnia 1703 roku i określa ją jako wieś „szkatułową” na dwudziestu trzech włókach i dwudziestu dwóch morgach. Podczas surowej zimy w latach 1708/1709 bydło i dzikie zwierzęta wyżarły oziminę i zboże jare. Na ludność spadła epidemia dżumy w latach 1709-1710, podczas której wymarli wszyscy mieszkańcy Orłowa.
Parafie zorganizowano we wsi w 1845 roku, ale pierwszy pastor osiedlił się tu dopiero w roku 1853.
27 września 1853 roku poświęcono kościół, zbudowany w stylu neogotyckim, z wieżą o wysokości 21,5 metra. O organy i dzwony kościelne postarano się w 1858 roku.
12 sierpnia 1862 roku konsystorz wystawił dokument przydzielający do parafii Grądzkie, Łękuk Mały, Orłowo, Róg, Szczybały Orłowskie oraz wiele miejscowości z powiatów oleckiego, gołdapskiego i węgorzewskiego.
W latach 1853-1888 pastorem w Orłowie był August Kiehl, niegdyś nauczyciel, a potem przyjaciel Wojciecha Kętrzyńskiego. W czasie procesu Kętrzyńskiego wystawił mu bardzo pochlebne, odciążające go, świadectwo. Korespondował z nim jeszcze po przejściu na emeryturę, a potem korespondencję z Kętrzyńskim prowadziły dzieci Kiehla. Podczas wizyty u swego przyjaciela w Orłowie Kętrzyński zanotował wielozwrotkową pieśń ludową o chłopskiej niedoli:

Do schyłku XIX wieku utrzymywała się w tej parafii przewaga ludności polskiej. Aż do II wojny światowej od pastora wymagano znajomości języka „mazurskiego”, nabożeństwa zaś odprawiano i po niemiecku, i po polsku. Przed 1945 rokiem ostatnim pastorem był tu ksiądz Symanowski. Po II wojnie światowej kościół przejęli prawosławni, natomiast nabożeństwa katolickie odbywały się w kaplicy.
Szkoła w Orłowie przed 1945 rokiem miała 3 klasy, zatrudniała jednak tylko 2 nauczycieli. Niejaki Otto Kulik posiadał we wsi młyn mechaniczny i tartak. Były tu też cegielnia, poczta, nadleśnictwo, 3 gospody, 2 piekarnie, 2 kuźnie, kilka sklepów z żywnością i kilka zakładów rzemieślniczych.
Zarządzeniem z 16 lipca 1938 roku nazwę wsi, brzmiącą dotąd urzędowo Orlowen, zniemczono na Aldersdorf. Według spisu z 17 maja 1939 roku Orłowo miało 633 mieszkańców i zajmowało obszar 562 ha. Miało zabudowę zwartą.
Szkołę po przerwie powojennej otwarto 01 września 1946 roku. Jej organizatorem i pierwszym kierownikiem był Józef Powałka. Miała wtedy 23 uczniów. Rozwijała się szybko i już w roku szkolnym 1948/1949 było 2 nauczycieli i 6 klas, a od roku szkolnego 1952/1953 – 3 nauczycieli i 7 klas. Wskutek szybkiego wzrostu liczby uczniów szkoła musiała rozbudować się. W roku szkolnym 1966/1967 miała 184 uczniów i 6 nauczycieli, i była ośmioklasowa. Pozostała taką, jako samodzielna szkoła, po reorganizacji sieci szkolnej w 1974 roku.
W 1946 roku uruchomiono stary młyn i tartak. Tartak czynny był do 1958 roku. Potem maszyny przewieziono do tartaku w Wydminach, który rozbudowano.
W latach 1954-1972 wieś podlegała administracyjnie Gromadzkiej Radzie Narodowej w Gawlikach Wielkich, a potem Urzędowi Gminy w Wydminach.
Według spisu z 1970r. wieś składała się z 94 domów, zamieszkałych przez 544 osoby. Należało do niej 76 gospodarstw o łącznej powierzchni 521 ha. Prócz tego przy wsi znajdowało się państwowe gospodarstwo rolne (Łękuk Mały).
We wsi znajdowały się wówczas: urząd pocztowy, leśniczówka, gajówka, świetlica, punkt biblioteczny, klub, sala kinowa na 120 miejsc, ośrodek kultury, punkt zdrowia, 2 dziecińce na 45 miejsc, boisko sportowe, remiza strażacka, kuźnia, sklep spożywczy i przemysłowy. Wieś miała elektryczne oświetlenie ulic i sieć wodociągową o długości 300 m. Działały tu również kółko rolnicze i spółka wodnomelioracyjna.

PAŃSKA WOLA.
W 1719 roku w protokołach rachunkowych starostwa giżyckiego wspomniano, że wieś ta należy do barona Eustachego zu Heydecka i że właściciel ten odziedziczył wieś po swoim ojcu. Pańska Wola zajmowała wówczas obszar 44 włók. 14 z nich stanowiło pustkowie, co było niewątpliwie rezultatem wyludnienia wsi przez dżumę w latach 1709-1710. Pozostałe włóki uprawiało 15 chłopów pańszczyźnianych, po 2 włóki każdy. Pańszczyznę odrabiali w majątku w Zelkach. Pańska Wola przed 1945 rokiem miała szkołę z 2 nauczycielami.
Z Pańską Woła połączone były administracyjnie 2 majątki: Ostrów i Biała Szlachecka. Ostrów wymieniono po raz pierwszy 19 października 1550 roku jako własność barona Wolfganga zu Heydecka. W roku 1870 posiadaczem Ostrowa był jakiś pan Dąbrowski, od roku 1919 zaś majątek należał do Adolfa Skowronka, wywodzącego się z tej rodziny, która wydała paru pastorów i pisarzy mazurskich, najczęściej o orientacji proniemieckiej. Wielkość tego majątku wynosiła 354 ha. Znajdowała się przy nim cegielnia.
Białą Szlachecką wymieniono w źródłach po raz pierwszy w 1769 roku jako wieś szlachecką na 34 włókach. Przed II wojną światową stanowiła ona majątek ziemski o obszarze 312 ha. Mieszkał tu jeden prenumerator „Mazura”.
Przez parę wieków Pańską Wolę zwano urzędowo Adlig Wolla. 16 lipca 1938 roku przemianowano ją na Freihausen. W tymże czasie Biała Szlachecka otrzymała nazwę Bleichenau, a Ostrów – nazwę Werder. Według spisu z 17 maja 1939 roku Pańska Wola, wraz ze wspomnianymi wyżej majątkami ziemskimi, miała 413 mieszkańców i zajmowała obszar 2023 ha. Była to wieś o zabudowie zwartej.
Po wojnie szkołę otwarto tu 01 września 1946 roku. Zorganizowała ją Czesława Burakowska.
W pierwszym roku działalności szkoła w Pańskiej Woli miała 29 uczniów.
W latach 1963-1966 było tu ich ponad pięćdziesięciu, wobec czego w tym czasie szkoła miała 2 nauczycieli. Zlikwidowano ją w roku 1974 związku z reorganizacja sieci szkolnej.
W latach 1954-1972 wieś administracyjnie podlegała Gromadzkiej Radzie Narodowej w Zelkach, potem zaś Urzędowi Gminy w Wydminach.
Według spisu z 1970 roku stało w niej 37 domów zamieszkałych przez 340 osób. Było 27 gospodarstw o łącznej powierzchni 252 ha. Prócz tego przy wsi znajdowały się państwowe gospodarstwa rolne (Pańska Wola PGR, Biała Giżycka). Spis wykazał nadto, że wieś miała elektryczne oświetlenie ulic, gajówkę, punkt biblioteczny i boisko sportowe oraz że działały tu kółko rolnicze i spółka wodnomelioracyjna. Kilka lat później otwarto też świetlicę i sklep spożywczy.

RADZIE
Jan von Tiefen, komtur z Pokarmina, 15 sierpnia 1485 roku nadał tu 10 włók chełmińskich Radziowi Mazurowi jako majątek służebny. W 1539 roku gospodarzyło tu w wolnej wsi 11 chłopów chełmińskich. 15 września 1561 roku książę Albrecht potwierdził przywilej dla wsi. Według rachunków z 1719 roku Radzie stanowiły wolna wieś o obszarze 23 włók i 3,5 morgów, na którym gospodarzyło 12 chłopów chełmińskich.
Szkołę założono w Radziach w 1813 roku. Przed II wojną światową szkoła ta zatrudniała 2 nauczycieli i miała 2 sale lekcyjne.
W XIX wieku zbudowano we wsi wiatrak, który czynny był jeszcze przez kilka lat po II wojnie światowej, nim go zupełnie nie wyeksploatowano.
Z Radziami złączony był administracyjnie majątek ziemski Ranty. Przywilejem
z 19 października 1550 roku książę Albrecht nadał go baronowi Wolfowi zu Heydeckowi. W 1719 roku stanowił posiadłość barona Jana Wilhelma Schenka zu Tautenberga.
W 1830 roku dzierżawcą Rant był jakiś Tortolovius (Tortyłowicz?). W połowie XIX wieku gospodarzył w Rantach liberalny poseł Thiel-Ranten, który wraz z działaczem litewskim Donalitiusem i kilku deputowanymi wniósł interpelację do sejmiku prowincjonalnego stanów Królewska Pruskiego z żądaniem, „żeby przestano wprowadzania przemocą języka niemieckiego w tych częściach prowincji, w których panują jeszcze powszechnie język polski lub litewski”.
W 1930 roku w Rantach mieszkało 6 prenumeratorów „Mazura”.
Przed II wojną światową Ranty, obszar 603 ha, stanowiły własność niejakiego Karola Ehlersa, który posiadał tu i cegielnię. Cegielnia ta uległa w końcu II wojny światowej częściowej dewastacji, już jednak na przełomie lat 1945 i 1946 gotowa była do wznowienia produkcji. Pierwszym, po wojnie, kierownikiem tego zakładu był Malik, potem, od lat pięćdziesiątych, kierownictwo cegielni spoczęło na ćwierć wieku w rękach Józefa Żukowskiego.
W roku 1970 zakład zatrudniał 39 pracowników.
Zarządzeniem z dnia 16 lipca 1938 roku zmieniono nazwę Radzi, urzędowo zwanych dotąd Radzien, na Königsfliess. Według spisu z 17 maja 1939 roku
we wsi, licząc majątek Ranty, mieszkało 396 osób na obszarze 1175 ha. Budynki były usytuowane w zabudowie skupionej.
Szkołę otwarto tu 1 grudnia 1945 roku. Jej organizatorką i kierowniczka była wtedy Halina Gralewicz. W roku szkolnym 1958/1959 dodano szkole drugiego nauczyciela, 2 lata później – trzeciego i za następne 3 lata czwartego nauczyciela. Przekształcono w ten sposób stopniowo szkołę w ośmioklasową. Przy reorganizacji sieci szkolnej w 1974 roku szkoła stała się filią szkoły w Talkach.
W latach 1954-1972 wieś podlegała administracyjnie Gromadzkiej Radzie Narodowej w Talkach, po ostatniej zaś dacie Urzędowi Gminy w Wydminach.
Według spisu z 1970 roku wieś składała się z 43 budynków mieszkalnych. Zamieszkiwało ją 316 osób. Do wsi należało 36 gospodarstw o łącznej powierzchni 355 ha. Prócz tego przy wsi znajdowało się państwowe gospodarstwo rolne (Ranty). Według spisu było elektryczne oświetlenie, znajdowały się tutaj świetlica, klub, punkt biblioteczny, sala kinowa na 100 miejsc, dzieciniec na 20 miejsc, sklep wielobranżowy oraz kółko rolnicze.

SIEDLISKA
Jerzy Krosta, starosta giżycki, sprzedał tu 22 września 1555 roku 4 włóki sołeckie niejakiemu Sebastianowi i zobowiązał go do sprowadzenia osiedleńców i założenia wsi czynszowej na 40 włókach. W roku 1536 dodano wsi dalszych 16 włók.
W 1601 roku gospodarzyło w Siedliskach 44 chłopów. Według rejestrów rachunkowych starostwa giżyckiego z 1625 roku w tej wsi mieszkali sami Polacy. Na początku XVIII wieku wieś miała obszar 66 włók. W czasie dżumy w latach 1709-1710 zmarło tu 134 mieszkańców. Wskutek tego według spisu z 1719 roku 27 włók i 2 morgi nie miały właścicieli. W latach 1749-1773 wzięli je pod pług nowi osiedleńcy : Cichy, Cybula, Grigo, Heljan, Kozłowski, Purwin, Samuś i Ścierka. W roku 1830 gospodarzyło we wsi 60 chłopów. W 1858 roku powstał na terenie tej wsi majątek ziemski Grodkowo, zwany po niemiecku Maxhof, o obszarze 216 ha.
Szkoła powstała w Siedliskach w 1737 roku. Przed II wojną światową była to szkoła z 2 nauczycielami i z dwiema salami lekcyjnymi.
W roku 1868 Siedliska stały się stacja kolejową na linii Królewiec – Korsze – Kętrzyn – Giżycko – Ełk.
Zarządzeniem z dnia 16 lipca 1938 roku nazwę wsi, która dotąd urzędowo brzmiała Schedlisken, zniemczono na Dankfelde. Według spisu z 17 maja 1939 roku Siedliska miały 664 mieszkańców i zajmowały, wraz z Grodkowem, obszar 1254 ha. Miały zabudowę zwartą.
Po II wojnie światowej stabilizację stosunków zakłócała działalność różnych band, które rabowały mieszkańców.
Szkołę w Siedliskach zorganizowała Antonina Michnicka. Naukę rozpoczęto 1 grudnia 1945 roku. Była to od początku szkoła o 2 nauczycielach, miała 47 uczniów. Liczba uczniów, a w związku z tym i nauczycieli, rosła tu systematycznie. Od roku szkolnego 1949/1950 szkoła była siedmioklasowa, a w roku szkolnym 1966/1967 już ośmioklasowa. Miała wtedy 160 uczniów i 6 nauczycieli. W roku szkolnym 1974/1975 przekształcono ją w filię szkoły w Wydminach.
W latach 1954-1972 wieś podlegała administracyjnie Gromadzkiej Radzie Narodowej w Upałtach, po tej zaś dacie Urzędowi Gminy w Wydminach.
W 1970 roku we wsi mieszkały 554 osoby, a budynków mieszkalnych było 87. Należały do niej 94 gospodarstwa o łącznej powierzchni 732 ha.
Według spisu we wsi znajdowały się urząd pocztowy, biblioteka oraz punkt biblioteczny, klub, sala kinowa na 50 miejsc, remiza strażacka, sklep wielobranżowy, boisko sportowe. Wieś miała elektryczne oświetlenie ulic. Działały też tu kółko rolnicze i spółka wodnomelioracyjna.

SIEMIONKI
Bernard von Balzhofen, komtur z Pokarmina, 3 stycznia 1476 roku nadał tu 15 włók jako majątek służebny Stańkowi i Wojtkowi z Miłek. W 1539 roku była to wolna wieś z 11 chłopami chełmińskimi. Dżuma w latach 1709-1710 zabrała tu 41 ofiar. W roku 1719 gospodarzyli w Siemionkach Jędrek Choganowski, Marcin Choganowski, Jakub Gozdarski, Wojtek Jeromin, Marcin Kuc, Piotr Lis, Wojtek Macio, Jakub Parchel i Jan Węgoborski, wszyscy chłopi chełmińscy. Szkołę założono w 1819 roku.
W roku 1928 nazwę wsi, dotąd tylko urzędowo zniekształconą na Schemionken, całkiem zniemczono na Bergwalde. Według spisu z 17 maja 1939 roku Siemionki miały 166 mieszkańców i zajmowały obszar 538 ha. Miały zabudowę zwartą.
Szkołę otwarto tu 1 września 1947 roku. Przyjęła wtedy 23 uczniów. Aż do likwidacji w 1974 roku, w związku z reorganizacja sieci szkolnej, szkoła ta miała stale tylko jednego nauczyciela.
W latach 1954-1972 wieś podlegała Gromadzkiej Radzie Narodowej w Wydminach, a po tej dacie Urzędowi Gminy w Wydminach.
W 1970 roku mieszkało tu 175 osób w 27 budynkach mieszkalnych. Do wsi należało 36 gospodarstw o łącznej powierzchni 394 ha. Według spisu we wsi znajdowały się gajówka, klub, punkt biblioteczny, sala kinowa na 30 miejsc i boisko sportowe. Działały tutaj też kółko rolnicze i spółka wodnomelioracyjna.

SKOMACK MAŁY
Miejscowość ta powstała jako majątek służebny, gdy baron Fryderyk zu Heydeck nadał tu 4 maja 1534 roku 8 włók na prawie magdeburskim Janowi Skomackiemu. 23 września 1617 roku książę pruski, Jan Zygmunt, powiększył majątek o 3 włóki. W 1652 roku Gotfryd von Oelsen kupił tę posiadłość. W 1675 roku znajdowała się ona w rękach pana Czaplica z polskiej szlachty ariańskiej. W roku 1719 stwierdzono, że właściciel majątku, pan Łubieński, od czasu dżumy porzucił go, z powodu ciążących na nim długów. Dwór był opuszczony, nie zamieszkały.
W 1816 roku Skomack Mały był wolna wsią, w której gospodarzyło 4 chłopów chełmińskich.
Zarządzeniem z 16 lipca 1938 roku urzędową nazwę wsi, brzmiącą do tej pory Klein Skomatzko, zniemczono na Skomand, rzekomo dla uczczenia wodza Prusów z XIII wieku.
Według spisu z 17 maja 1939 roku Skomack Mały miał 48 mieszkańców i zajmował obszar 202 ha.
Po II wojnie światowej zorganizowano tu państwowe gospodarstwo rolne.
W latach 1954-1972 Skomack Mały podlegał administracyjnie Gromadzkiej Radzie Narodowej w Talkach, potem zaś Urzędowi Gminy w Wydminach.
W spisie z 1970 roku miejscowość stanowiła wspólna jednostkę statystyczną ze wsią Okrągłe.

SUCHOLASKI
Starosta książęcy ze Stradun, Michał Eysack, 26 marca 1550 roku nadał tu dwom sołtysom, Marcinowi i Janowi Mazelinowi spod Grajewa, 5 włók wolnych od czynszu i powierzył zadanie sprowadzenia osiedleńców na 50 włók. Według ksiąg rachunkowych starostwa oleckiego w 1600 roku mieszkali tutaj sami Polacy.
W roku 1616 Jędrusiowi Skwarze wystawiono przywilej na prowadzenie karczmy.
W latach 1709-1710 zmarły tu na dżumę 163 osoby, czyli prawie wszyscy mieszkańcy. Nawet zdarzały się wtedy wypadki złożenia do grobu pozornie zmarłych. Zwłok niejakiego Jana Pacyńskiego z powodu nadciągającej burzy nie zdążono pokryć ziemią.
W pewnym momencie wstał on i ruszył ku wsi, po drodze jednak potknął się i tak nieszczęśliwie uderzył głową o kamień, że padł martwy. Również pewnej kobiecie przywróciły przytomność pierwsze grudki ziemi rzucane na jej ciało. W 1719 roku 26 włók w Sucholaskach nie miało gospodarza.
W 1816 roku mieszkało tutaj 38 chłopów: 3 chłopów chełmińskich, 2 dziedzicznie wolnych, 22 pańszczyźnianych i 11 zagrodników. W 1853 roku mieszkańcy Sucholasek chcieli wyemigrować do Kongresówki, gdzie poziom życia był podówczas znacznie wyższy niż w Prusach. Nie otrzymali jednak zezwolenia władz. W roku 1914 w czasie działań wojennych spłonęły w Sucholaskach 2 stajnie, 17 stodół i 25 budynków mieszkalnych.
Według spisu z 17 maja 1939 roku Sucholaski miały 390 mieszkańców i zajmowały obszar 900 ha. Szkoła tutejsza zatrudniała 2 nauczycieli, była tzw. szkoła dwuklasową.
14 października 1935 roku nazwę wsi, którą dotąd urzędowo zniekształcono na Sucholasken, zniemczono na Rauschenwalde.
Szkołę ponownie otwarto tu wkrótce po wojnie, stale miała ona mniej niż
40 uczniów, zatem jedynie 4 klasy i 1 nauczyciela. W czasie reorganizacji sieci szkolnej w 1974 roku przekształcono ja w filię szkoły w Wydminach.
W latach 1954-1972 wieś podlegała administracyjnie Gromadzkiej Radzie Narodowej w Wydminach, a potem Urzędowi Gminy w Wydminach.
Według spisu z 1970 roku wieś składała się z 73 budynków mieszkalnych stojących w zwartej zabudowie. Mieszkało tam 470 osób. Do wsi należały 52 gospodarstwa o łącznej powierzchni 417 ha. Nadto przy wsi znajdowały się państwowe gospodarstwa rolne (Dudka, Grodkowo). Wieś miała elektryczne oświetlenie ulic, znajdowały się tu 2 kluby, świetlica, punkt biblioteczny, sala kinowa na 100 miejsc, remiza strażacka, boisko sportowe. Działały też kółko rolnicze i spółka wodnomelioracyjna. Nieco później gminna spółdzielnia pobudowała tutaj sklep spożywczy.

SZCZEPANKI
Komtur z Pokarmina, Melchior Köchler von Schwansdorf, 23 maja 1495 roku nadał tu 10 włók jako majątek służebny braciom Stefanowi, Janowi i Stańkowi.
w !553 roku 6 włók nadwyżki ponad to, co przewidywał przywilej lokacyjny, baron Fryderyk zu Heydeck sprzedał braciom Michałowi, Piotrowi i Szymonowi. W latach 1616 i 1644 powiększono majątek o dalsze włóki z sąsiedztwa.
Zarządzeniem z 16 lipca 1938 roku nazwę wsi, brzmiącą dotąd urzędowo Szczepanken, zmieniono na Tiefen. Według spisu z 17 maja 1939 roku Szczepanki miały 214 mieszkańców i zajmowały obszar 632 ha.
Wieś wyludnioną w końcu II wojny światowej wkrótce zasiedlili przybysze z różnych stron, w tym w 1947 roku duża grupa ludności ukraińskiej.
W latach 1954-1972 Szczepanki podlegały administracyjnie Gromadzkiej Radzie Narodowej w Wydminach, a potem Urzędowi Gminy w Wydminach.
Według spisu z 1970 roku wieś składała się z 19 budynków mieszkalnych stojących w zwartej zabudowie. Mieszkało tam 139 osób. Do wsi należało 27 gospodarstw o łącznej powierzchni 307 ha. Ponadto spis wykazał, że znajdowały się tu : klub, świetlica, punkt biblioteczny, sala kinowa na 30 miejsc, boisko sportowe. Działały też kółko rolnicze i spółka wodnomelioracyjna. Nieco później otwarto sklep spożywczy.

SZCZYBAŁY ORŁOWSKIE
W 1563 roku starosta olecki Wawrzyniec von Halle nadał 2 włóki boru na sołectwo braciom Piotrowi i Stanisławowi Panistrugom, celem założenia tu wsi czynszowej na 20 włókach. Po upływie 10 lat wolnizny osiedleńcy świadczyć mieli od włóki po 2 grzywny, po korcu owsa i po 2 kury oraz odrabiać 14 dni pańszczyzny rocznie w folwarku w Połomie. W 1600 roku mieszkali w Szczybałach, zwanych także Panistrugami, sami Polacy: Jakubek, Kowal, Marek, Chrabiński, Wardasz, Stanucka, Augustyn, Bartosz, Krawiec, Rusin, Jakub, Łączyński, Żmudzik i Semlin. W roku 1625 wieś zajmowała obszar 30 włók, na których gospodarzyli sołtysi, 3 karczmarze i 17 chłopów pańszczyźnianych.
W czasie dżumy w latach 1709-1710 zmarło tu 58 osób. W 1719 roku gospodarzyło tutaj – prócz sołtysa Rogonia, który jednocześnie był karczmarzem – tylko 8 chłopów pańszczyźnianych. 6 włók i 21 morgów stanowiło pustkowie.
Z nadania starosty oleckiego, Wawrzyńca von Hallego, powstał w Szczybałach Orłowskich 26 sierpnia 1566 roku niewielki majątek ziemski na 6 włókach, powiększony 10 grudnia 1567 roku o dalsze 4 włóki i 8 morgów. Wyrosła z tego wioska Kowalewskie, po niemiecku Kowalewsken, według ksiąg z 1719 roku zamieszkała przez rodziny 4 chłopów chełmińskich : Andrzeja Kowalewskiego, Krystyna Kalisza, Pawła Banduły i wdowy Zuzanny Kowalewskiej.
W 1716 roku nawiedził te okolice pomór bydła. W Szczybałach Orłowskich i w Kowalewskich padły wszystkie sztuki.
Szkoła w Szczybałach Orłowskich powstała w 1818 roku. 16 lipca 1938 roku nazwę wsi, dotąd zniekształconą urzędowo na Szyballen, zmieniono na Lorenzhall. Według spisu z 17 maja 1939 roku Szczybały Orłowskie miały
197 mieszkańców i zajmowały, wraz z Kowalewskimi, obszar 296 ha.
Wyludnioną w końcu działań wojennych wieś zasiedliło w 1947 roku wiele rodzin ukraińskich.
W latach 1954-1972 wieś podlegała administracyjnie Gromadzkiej Radzie Narodowej w Gawlikach Wielkich, a potem Urzędowi Gminy w Wydminach.
Szkołę otwarto tutaj dopiero w 1954 roku. Miała wtedy 23 uczniów. Później liczba ich stale się zmniejszała, toteż zawsze był zatrudniony tylko 1 nauczyciel. Zlikwidowano ją w roku 1974 w związku z reorganizacja sieci szkolnej, a dzieci skierowano do szkoły w Gawlikach Wielkich.
W 1970 roku wieś miała 125 mieszkańców i 21 budynków mieszkalnych stojących w zwartej zabudowie. Do wsi należały 23 gospodarstwa o powierzchni łącznej 262 ha. Według spisu znajdowały się tutaj klub, świetlica, punkt biblioteczny i sala kinowa na 80 miejsc. Później otwarto również sklep spożywczy.

TALKI
Talki istniały już w 1534 roku, wymieniono je bowiem wtedy w przywileju lokacyjnym dla Skomacka Małego. 8 maja 1545 roku starosta giżycki, Jerzy Krosta, potwierdził przywilej dla Talek. Według tego dokumentu Talki zajmowały obszar 40 włók, z czego 4 należały do 2 sołtysów, a 36 włók do 35 chłopów. Według ksiąg rachunkowych starostwa giżyckiego z 1625 roku mieszkali tu sami Polacy. Było wtedy 23 gospodarzy, którzy płacili z każdej włóki po 4 grzywny i po 1,5 korca owsa. Po wielkiej zarazie w latach 1709-1710 uprawiało tutaj rolę jedynie 3 chłopów chełmińskich i 7 pańszczyźnianych. Z 36 włók chłopskich aż 25 nie miało gospodarzy. Z tego 21 włók uprawiali ocaleni chłopi, płacąc tzw. czynsz od pustych włók, 4 włóki leżały całkiem odłogiem. W latach 1747-1782 opuszczone włóki wzięli pod pług nowi osiedleńcy: Ambroży, Durnio, Helman, Kopacz, Książko, Kukiś, Ładny, Narowski, Purwin, Tomeczek i Żelazko. Szkołę założono w 1737 roku. Z Talkami był administracyjnie złączony majątek ziemski Rostki. Wymieniono go w aktach po raz pierwszy 19 października 1550 roku razem z innymi dobrami barona Wolfa zu Heydecka. Według ksiąg z roku 1719 do majątku tego należało wówczas 12 włók, zaś do wsi Rostki – Wysoka Kępa – 15.
W 1830 roku właścicielem tych dóbr był pewien Skiba, w roku 1883 zaś Morsztyn, który zbudował tutaj gorzelnię. W początkach XX wieku należały one do Karola Ehlersa, który w 1928 roku przekazał je córkom: Rostki – pani Uhse, resztówkę w Wysokiej Kępie – pani Heldbusch.
Według powszechnego spisu ludności z 17 maja 1939 roku Talki, wraz z Rostkami i Wysoką Kępą, miały 448 mieszkańców i zajmowały obszar 1189,9 ha. Urzędowo zwały się Talken, Rostki – Adlig Rostken, Wysoka Kępa – Rostken-Seehof.
We wsi stał młyn mechaniczny. Był to obiekt niewielki, działał wszakże jeszcze przez wiele lat po wojnie. Po roku 1970 przestano z niego korzystać.
Szkołę po przerwie powojennej otwarto tu 1 września 1946 roku. Uczęszczało wtedy do niej 37 uczniów. W roku szkolnym 1952/1953 szkoła stała się siedmioklasowa. Było wtedy 97 uczniów i 3 nauczycieli. W 3 lata później dodano 4 nauczyciela, a w roku 1966/1967 piątego, a to w związku z uruchomieniem klasy ósmej. Jednocześnie wzniesiono dla szkoły nowy budynek, tak zwaną tysiąclatkę. W roku szkolnym 1974/1975 szkoła w Talkach, razem ze swoją filią w Radziach, miała 237 uczniów i 10 nauczycieli.
W latach 1954-1972 Talki były siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej, następnie zaś podlegały administracyjnie Urzędowi Gminy w Wydminach.
W roku 1970 wieś składała się z 58 budynków mieszkalnych stojących w zabudowie skupionej. Miała 387 mieszkańców i należały do niej 44 gospodarstwa o łącznej powierzchni 356 ha. Prócz tego przy wsi znajdowały się państwowe gospodarstwa rolne (Pamry, Rostki). Według spisu wieś miała elektryczne oświetlenie ulic i sieć wodociągową długości 700 m, nadto zaś klub, świetlicę, bibliotekę i punkt biblioteczny, boisko sportowe, urząd pocztowy, aptekę, punkt zdrowia, punkt weterynaryjny, międzykółkową bazę maszynową, agronomówkę, remizę strażacką, sklep wielobranżowy, sklep z artykułami przemysłowymi, zakład remontowo-budowlany i wspomniany wyżej młyn.
We wsi działały też kółko rolnicze i półka wodnomelioracyjna.

WĘŻÓWKA
Komtur z Pokarmina, Bernard von Balzhofen, nadał w 1475 roku Andrzejowi i Maćkowi 5 włók nad strumykiem wężowskim jako majątek służebny. 12 marca 1566 roku starosta olecki sprzedał niejakiemu Błażejowi 2,5 włóki jako włóki sołeckie za 150 grzywien i zobowiązał go do sprowadzenia osiedleńców i założenia wsi czynszowej na dalszych 23,5 włókach. Tymczasem dawny majątek służebny przekształcił się w ciągu XVI wieku w wolna wieś, gdzie w 1600 roku gospodarzyło 13 chłopów chełmińskich na 16 włókach i 21 morgach. Tę wieś zwano Juniami. Natomiast z folwarku Gębałek oraz posiadłości Macieja Szymona i Adama Drygalskiego łącznie na 27,5 włókach powstał i rósł w XVII wieku majątek ziemski posiadający młyn i prawo wyszynku, zwany Gawlikami Małymi.
W 1600 roku w Wężówce mieszkali sami Polacy. Podczas zarazy w latach 1709-1710 zmarły tu 22 osoby. Tutejsza szkoła powstała w XIX wieku i była szkołą dwuklasową.
W 1938 roku nazwę wsi, dotąd urzędowo brzmiącą Wensowken, zmieniono na Balzhofen. Kolonia Junie otrzymała wtedy nazwę Kleinbalzhöfen. Według spisu z 17 maja 1939 roku Wężówka – wraz z administracyjnie złączonymi z nią Juniami i Gawlikami Małymi – miała 438 mieszkańców. Zajmowała obszar 1305 ha, z czego jednak na majątek ziemski Gawliki Małe (Klein Gablick) przypadło 758 ha. Przy majątku tym znajdowały się cegielnia i gorzelnia.
Szkoła w Wężówce w 1935 roku miała 96 uczniów i 2 nauczycieli. Otwarto ją ponownie po II wojnie światowej 01 września 1946r. i miała wtedy 30 uczniów i 1 nauczyciela.
Po 11 latach przyznano szkole drugi etat nauczycielski, a w roku szkolnym 1968/1969 przekształcono ja w szkołę ośmioklasową. W owym roku miała 123 uczniów i zatrudniała 6 nauczycieli. W 1974 roku stała się filią szkoły
w Wydminach, na skutek reorganizacji sieci szkolnej.
W latach 1954-1972 Wężówka podlegała administracyjnie Gromadzkiej Radzie Narodowej w Wydminach, a potem Urzędowi Gminy w Wydminach.
W 1970 roku wieś składała się z 43 budynków mieszkalnych stojących w skupionej zabudowie. Wężówkę zamieszkiwało wówczas 390 osób. Należało do niej 37 gospodarstw o łącznej powierzchni 364 ha. Poza tym przy wsi znajdowały się państwowe gospodarstwa rolne (Gawliki Małe, Gębałki), a przy pierwszym gorzelnia zatrudniająca 4 osoby i przedszkole na 13 miejsc. W spisie notowano, że w miejscowości tej znajdowały się świetlica, klub, punkt biblioteczny, sala kinowa na 70 miejsc, remiza strażacka, zakład stolarski, działało tu kółko rolnicze i było oświetlenie ulic oraz sieć wodociągowa długości 800 m. Wkrótce gminna spółdzielnia zbudowała tu sklep spożywczy.

WYDMINY
Bernard von Balzhofen, komtur z Pokarmina, 28 kwietnia 1480 roku wystawił przywilej lokacyjny dla Wydmin na prawie chełmińskim; według przywileju 47 chłopów wziąć miało pod pług 54 włóki, 6 włók zaś należeć miało do sołtysa.
Z tekstu przywileju raczej wynika, iż wieś istniała już przed 1480 rokiem.
W połowie XVI wieku zbudowano kościół w Wydminach. Parafię zorganizowano w 1558 roku. Obejmowała ona wsie: Cybulki, Czarnówkę, Gawliki Wielkie, Mazuchówkę, Radzie, Siemionki, Sucholaski, Wężówkę i Wydminy oraz okoliczne majątki ziemskie. Przez długie wieki była to parafia czysto polska. Według ksiąg rachunkowych starostwa oleckiego z 1600 roku w Wydminach mieszkali wówczas sami Polacy. W XVII wieku we dworze w Wydminach gospodarzyli Pełkowscy, polska rodzina szlachecka.
Szkoła powstała zaraz po założeniu parafii, zatem w II połowie XVI wieku. Została zreorganizowana w 1737 roku.
Wydminy poniosły duże straty podczas najazdu tatarskiego w roku 1656. Również dżuma w latach 1709-1710 pochłonęła tutaj szczególnie dużo, bo aż 227 ofiar.
W XVIII wieku rozszerzył się obszar wsi. W 1781 roku wynosił on 98 włók. Rosło też jej znaczenie handlowe. W 1507 roku Wydminy miały 5 karczem, w połowie XVIII wieku- 7.
W 1811 roku otrzymały prawa osady targowej. W roku 1848 powstała tutaj pierwsza apteka.
W 1820 roku w szkołach parafii wydmińskiej nie było ani jednego dziecka, które by znało język niemiecki. W latach 1831-1871 pastorem był tu Beniamin Szczęsny, przeciwnik germanizacji Mazurów. Jednakże potem nastąpił okres silnej akcji germanizacyjnej. Mimo to aż do roku 1945 władze kościelne wymagały od pastora wydmińskiego, by dobrze znał język „mazurski”.
W roku 1868 Wydminy stały się stacją kolejową na nowo uruchomionej linii Królewiec – Korsze – Kętrzyn – Gizycko – Ełk.
W ciągu XIX wieku na włókach chłopskich powstało tu 5 majątków ziemskich:
Rydze (Nienstetten), Dudka (Schraderswert), Wólka Cybulska (Paulinenhof), Ernstowo (Ernstfelde) i Grodziec (Königgrätz). Największym były Rydze, zajmujące obszar 210 ha. Między I a II wojna światową właściciel Wólki Cybulskiej sprzedał ją towarzystwu parcelacyjnemu. Po II wojnie światowej z części tych majątków utworzono państwowe gospodarstwa rolne ( Dudka, Grodkowo), administracyjnie podległe sołectwu w Sucholaskach.
W 1914 roku Wydminy uległy zniszczeniu w czasie działań wojennych w 75%, ale zostały odbudowane jeszcze w czasie wojny. Miejscowości nadano wygląd miejski, domy ułożyły się wokół obszernego rynku. Intensywny rozwój turystyki dodał Wydminom nowych bodźców do rozwoju. Powstały tu 2 hotele, 4 restauracje, 1 piwiarnia, 3 piekarnie, 4 sklepy rzeźnicze, 4 sklepy spożywcze, 3 sklepy z artykułami włókienniczymi. Wydminy posiadały 2 tartaki i 2 młyny mechaniczne, kilka przedsiębiorstw budowlanych, kilkanaście zakładów rzemieślniczych. Przed 1939 rokiem mieszkali tu 3 lekarze, 1 lekarz dentysta, 1 lekarz weterynarii. Szkoła w Wydminach miała 10 klas, w których jednak wykładało zaledwie 4 nauczycieli. Jeden z nich nazywał się Radziwiłł.
Według spisu z 17 maja 1939 roku osiedle osiągnęło liczbę 2235 mieszkańców. Zajmowało ono, wraz ze wspomnianymi majątkami ziemskimi, obszar 2017 ha.
Po niemiecku nazywało się Widminnen.
Kościół w Wydminach jest cennym zabytkiem architektury. Pochodzi z połowy XVI wieku. Spalony podczas pożaru wsi w 1572 roku został odbudowany na przełomie wieków XVII i XVIII, przy czym wykorzystano stare mury obwodowe. Gruntownej renowacji i przebudowy dokonano znowu w 1857 roku. Jest to kościół orientowany, jednonawowy, zamknięty ośmiokątnie, z wieżą od południowego zachodu. Najstarsza część, przedsionek ze sklepieniem krzyżowym, znajduje się od strony południowej. Nad wejściem jest płyta piaskowcowa z koroną, z napisem i datą: „1701”. Do kościoła prowadzą drzwi wewnętrzne dębowe, dwuczęściowe, z rzeźbionym ornamentem roślinnym, literami: „F.C.III” oraz datą: „1700”.
Ołtarz główny, dwukondygnacyjny, rzeźbiony w drzewie nie polichromowanym pochodzi z 1719 roku. Przedstawia w scenie głównej ukrzyżowanie oraz postacie Marii i Jana, po bokach figury 4 ewangelistów, w górnej kondygnacji -złożenie do grobu oraz figury św. św. Piotra i Pawła, w zwieńczeniu – baranka i anioły. Ambonę sześcioboczną wsparto na figurze anioła, na balustradzie i bokach umieszczono figury Mojżesza, Jana Chrzciciela, 4 ewangelistów oraz Jezusa, na baldachimie zaś postacie Chrystusa i aniołów z symbolami Męki Pańskiej. Całości dano ornament kwiatowy. Kościół posiada 2 świeczniki w formie głowy jelenia. Na jednym z nich znajduje się data: „1617”. Kościół otoczono murem z bramą od strony południowej i chorągiewką z 1834 roku. 18 czerwca 1945 roku świątynię tę przejęli katolicy i nadali jej wezwanie Zbawiciela. Pierwszym proboszczem był tu ksiądz Bolesław Winkiel.
Zachowany mur okalający kościół wraz z ozdobną bramą został postawiony w roku 1834 przez polskiego budowniczego nazwiskiem Piątkowski.
Wydminy poniosły wielkie straty w czasie działań frontowych w 1945 roku. Uległy zagładzie kino, restauracja, urząd pocztowy, drukarnia i kilkanaście budynków mieszkalnych. Przedsiębiorstwa przemysłowe, rzemieślnicze
i budowlane zostały zdewastowane. Ludność w większości opuściła osadę albo wskutek zarządzeń ewakuacyjnych, albo w obawie przed walkami na ulicach.
W dniu 24 kwietnia 1945 roku przybył do Wydmin pierwszy oddział milicji obywatelskiej tworząc tu posterunek. Jego komendantem był Piotr Ryszkiewicz. 11 czerwca tegoż roku utworzono gminę Wydminy, w skład której prócz Wydmin weszły wsie: Sucholaski, Mazuchówka, Cybulki, Wężówka i Siemionki. Na całym terenie gminy przebywało wówczas zaledwie 10 osiedleńców polskich. Także miejscowej ludności było niewiele. Opuszczone domy i zakłady ulegały więc powolnej dewastacji.
W dniu 11 czerwca 1945 roku rybacy wydmińscy zorganizowali spółdzielnię rybacką.
2 września tegoż roku powstała tu spółdzielnia spożywców „Przyszłość”, przekształcona później w Gminną Spółdzielnię Samopomoc Chłopska. Jej pierwszym prezesem był Aleksander Czerniak, poprzednio sołtys Wydmin.
Od 1950 roku przez wiele lat prezesem tej spółdzielni był Paweł Jarmoszuk.
W czerwcu 1945 roku z inicjatywy Piotra Mełduna i przy pomocy obywateli Juchnickiego i Tatara odremontowano zniszczoną elektrownię i Wydminy otrzymały światło elektryczne.
W dniu 05 lipca 1945 roku nadano Wydminom prawa miejskie.
Wójt gminy, Arseniusz Michajłow, został jednocześnie burmistrzem miasta. Na sekretarza zarządu miejskiego powołano Jana Niewęgłowskiego. Zarząd miejski otworzył stołówkę dla osiedlających się w Wydminach mieszkańców, 29 lipca tegoż roku uruchomił piekarnię miejską, a 3 września młyn miejski. Krótkie jednak były dzieje miasta Wydminy, ponieważ 27 września 1945 roku decyzją starostwa powiatowego zarządzono likwidację zarządu miejskiego i włączenie osady na powrót w obręb gminy. Niemniej wójta Michajłowa do końca jego urzędowania tytułowano burmistrzem. W roku 1946 stanowisko wójta objął tu Kazimierz Kozakiewicz, a w 1947 roku – Leonard Olechnowicz. Jednym
z pierwszych sekretarzy gminy był tu Jan Dragun, który w latach 1950-1961 sprawował urząd przewodniczącego Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Giżycku.
W dniu 15 grudnia 1945 roku młyn miejski przejęła spółdzielnia rolniczo-handlowa w Giżycku. Młyn ten uległ po kilku latach spaleniu i już go nie odbudowano.
W końcu roku 1945 uruchomiono w Wydminach obydwa tartaki, mocno zdewastowane w ostatnich miesiącach wojny. Jeden tartak działał do 1953 roku, po czym spłonął i nie został odbudowany. Drugi, większy, wykorzystywano w pierwszych latach powojennych do przecierania drewna i produkowano wozy, tak zwane półtoraki. Potem tartak ten znacznie rozbudowano. W 1970 roku zatrudniał on już prawie 150 osób.
Szkołę w Wydminach otwarto po przerwie powojennej 1 listopada 1945 roku. Jej organizatorem i pierwszym kierownikiem był Michał Łyszczyński. Szkoła miała wtedy tylko 75 uczniów, ale już w roku szkolnym 1951/1952 było ich 319. Liczba ta rosła nadal i w roku 1970 wynosiła 544. Nauczycieli w roku 1945 było tu dwoje, w następnym roku szkolnym – czworo, a w roku szkolnym 1970/1971 – dwudziestu jeden. W roku szkolnym 1974/1975 szkoła w Wydminach stała się gminną szkołą zbiorczą i wraz ze swymi filiami miała wtedy 640 uczniów i 28 nauczycieli.
Od 1949 roku bez przerwy funkcję dyrektora tej szkoły pełnił Wacław Zawierta, ceniony i jako nauczyciel, i jako działacz społeczny.
W latach 1947-1949 czynna była też tu szkoła rolnicza, przeniesiona później do państwowego gospodarstwa rolnego w Dudce.
Ośrodek zdrowia powstał tu w 1947 roku. W tymże roku ponownie uruchomiono aptekę, a w roku 1950 również kino rozpoczęło swą działalność. Równocześnie z kinem zorganizowano tu bank spółdzielczy. Jego dyrektorem od 1965 roku był Mikołaj Dębicki.
Pierwsze sklepy powstały już w roku 1945, zakłady gastronomiczne zaś, wyjąwszy stołówkę, w następnym, a zmodernizowano je w 1949 roku.
Urząd pocztowy powstał też w końcu roku 1945, a przy jego organizacji zasłużył się naczelnik Henryk Wojtkiewicz.
W latach 1954-1972 Wydminy były siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej, po tej zaś dacie Urzędu Gminy.
W pierwszych latach powojennych zbudowano w Wydminach kompletne obiekty dla państwowego ośrodka maszynowego, przejęte później przez gminną spółdzielnię. Wzniesiono także nowy budynek lecznicy zwierząt. W latach 1960-1975 powstało tu ponad 30 nowych domów jednorodzinnych.
Według spisu z 1970 roku Wydminy składały się ze 186 budynków mieszkalnych. Osada miała wtedy 2075 mieszkańców. Należały do niej 223 gospodarstwa o łącznej powierzchni 596 ha.
Znajdowały się tu wspomniane wyżej: kino na 156 miejsc, ośrodek zdrowia, apteka, ośrodek maszynowy, lecznica weterynaryjna, urząd pocztowy, gminna spółdzielnia, tartak, a poza tym klub, biblioteka, świetlica, punkt położniczy, dzieciniec na 70 miejsc, przedszkole na 63 miejsca, spółdzielnia oszczędnościowo-pożyczkowa, szkoła przysposobienia rolniczego, międzykółkowa baza maszynowa, remiza strażacka. Miejscowość posiadała 6 sklepów spożywczych, 5 sklepów z artykułami przemysłowymi, 2 sklepy wielobranżowe, zakłady gastronomiczne za 160 miejscami stałymi i 60 sezonowymi, 2 zakłady stolarskie, 1 budowlany, 1 naprawy sprzętu elektronicznego, 1 ślusarsko-kowalski, 1 wulkanizacyjny, 1 studniarski, piekarnię, masarnię, gręplarnię, 1 zakład fryzjerski, 2 szewskie, 4 krawieckie, 1 zegarmistrzowski, 1 repasacji. Wydminy miały elektryczne oświetlenie ulic, znajdowały się tu dom wczasowy na 250 miejsc, obóz turystyczny na 100 miejsc, kwatery prywatne dla 150 turystówi wczasowiczów, stadion sportowy i kąpielisko.
We wsi działało kółko rolnicze.
W roku 1975 powstała w Wydminach wytwórnia wód gazowanych i rozlewnia piwa.
Od połowy lat pięćdziesiątych Wydminy przekształciły się w ważny ośrodek wypoczynkowy i turystyczny. Liczba domków kempingowych, pól namiotowych i domów wczasowych wzrosła tu szczególnie po 1970 roku.
18.07.1987 r. w Wydminach otwarto pierwszy w Polsce dom rolnika rencisty.
W 1980 obchodzono 500-lecie Wydmin. W 1988 r. gmina wyróżniona została przez PZU w Warszawie.
W 1989 roku sąd konkursu „Mistrz Gospodarności” przyznał nagrodę promocyjną Wydminom jako jednej z sześciu gmin w kraju.

ZELKI
O miejscowości tej wspomniano już w dokumentach w 1513 roku. W połowie
XVI wieku nadano ja Wolfowi zu Heydeckowi, który przekształcił ją w wielki majątek ziemski. Majątek ten, według danych z 1719 roku, zajmował obszar 255 włók. W rękach Heydecków znajdował się do roku 1746, kiedy umarł ostatni przedstawiciel tego baronowskiego rodu.
Kościół w Zelkach zbudowano w połowie XVI wieku. Parafia obejmowała: Pańską Wolę, Ranty, Zelki oraz parę majątków ziemskich, folwarków i przysiółków. W latach 1591-1612 był tu pastorem Jan Tortyłowicz Batocki, syn jednego z najwybitniejszych propagatorów luteranizmu na Mazurach i na Litwie. Szkołę w Zelkach założono razem z parafią, a zreorganizowano ją po 1737 roku.
W roku 1792 spadkobiercy Heydecków podzielili majątek. Jego trzecią część otrzymała Charlotte von Berg, zamężna ze szlachcicem polskim Tybą. Potem gospodarzyły tu jej córki z tego małżeństwa. W 1878 roku główny majątek ziemski Zelki miał dwa folwarki: Aleksandrowo i Franciszkowo w końcu XIX wieku powiększyło swój obszar kosztem Zelek i Białej Giżyckiej. Przed 1909 rokiem powstał tu nowy folwark – Owieczki. Potem sprzedano las i znaczne obszary ziemi. Z dwóch dworów w Zelkach Neuhoff zachował 304 ha ziemi, tartak, gorzelnię i zakład mleczarski, natomiast Berghoff jedynie resztówkę z gorzelnią.
Zelki stanowiły w dawnych wiekach odrębną, wydzielona jednostkę administracyjną, dziedziczny urząd (amt, starostwo), włączoną dopiero w 1818 roku do powiatu giżyckiego.
Z Zelkami pod względem administracyjnym były złączone dwa majątki ziemskie: Hejbuty i Krzywe. W 1550 roku obydwa stanowiły własność barona Wolfa zu Heydecka.
W 1719 roku Hejbuty były wsią szlachecką należącą do barona Melchiora Zygmunta Schenk zu Tautenberga, a Krzywe wsią szlachecką posiadaną przez barona Gotfryda Schenk zu Tautenberga. W 1780 roku i później gospodarzyli w Krzywem Drygalscy, polska szlachta. W roku 1924 las w Hejbutach sprzedano skarbowi państwa, a ziemię w obu majątkach na parcelację, tak że pozostały z nich tylko resztówki.
W Zelkach do końca XIX wieku utrzymywała się przewaga ludności polskiej. W latach 1845-1857 kierował tu parafią Emil Stern, przeciwnik germanizowania ludu mazurskiego.
W początkach XX wieku mowa polska poczęła tu cichnąć. Jednakże aż do 1944 roku władze kościelne wymagały od pastora dobrej znajomości języka „mazurskiego”.
Zarządzeniem z 16 lipca 1938 roku nazwę Krzywego zniemczono na Sodrest. Już wcześniej zamiast Zelek, urzędowo Selken lub Seelken, wprowadzono formę Neuhoff. Według spisu z 17 maja 1939 roku Zelki, wraz z Hejbutami i Krzywem, miały 619 mieszkańców i zajmowały łącznie obszar 1761 ha.
Kościół w Zelkach jest zabytkiem architektury. Pochodzi z połowy XVI wieku. Rozpadł się w 1840 roku, po czym w roku 1844 według projektu sławnego architekta Karola Fryderyka Schinkla zbudowano nowy, z kamienia polnego i cegły, bez wieży. Kościół ten całkowicie przebudowano w XX wieku. Posiada on dzwon z 1691 roku. Ołtarz jest połączony z amboną.
Był to skromny wiejski kościół ewangelicki. Po II wojnie światowej przechodził w różne ręce, w końcu przejęli go katolicy, tworząc tu wikariat eksponowany.
Szkołę po wojnie otwarto 1 października 1946 roku. Jej organizatorem i pierwszym kierownikiem był Czesław Supiński. Przyjęła ona wówczas 52 uczniów. Już jednak w roku szkolnym 1949/1950 stała się szkołą siedmioklasową, miała 110 uczniów i 3 nauczycieli. W roku 1954 dodano jej czwartego nauczyciela, a w roku szkolnym 1966/1967 przekształcono w ośmio-klasową.
W roku szkolnym 1974/1975 w rozbudowanym gmachu szkolnym jako samodzielna szkoła ośmioklasowa zatrudniała 8 nauczycieli i miała 163 uczniów. W latach 1954-1972 Zelki były siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej, potem zaś podporządkowano je administracyjnie Urzędowi Gminy w Wydminach. Także
w roku 1954 wyodrębniono Hejbuty ze wspólnej z Zelkami jednostki administracyjnej i utworzono sołectwo Hejbuty.
W 1970 roku Zelki składały się z 54 domów mieszkalnych stojących w zabudowie skupionej. Miały wtedy 404 mieszkańców. Do wsi należało 49 gospodarstw o łącznej powierzchni 610 ha. Przy wsi znajdowały się dwa państwowe gospodarstwa rolne (Berkowo, Krzywe PGR). Spis stwierdzał nadto, że we wsi znajdują się: klub, świetlica, biblioteka i punkt biblioteczny, sala kinowa na 100 miejsc, punkt zdrowia, punkt apteczny, boisko sportowe, remiza strażacka, międzykółkowa baza maszynowa, kuźnia, zakład konserwacji i naprawy maszyn, sklep wielobranżowy. Według spisu wieś miała elektryczne oświetlenie ulic, działały tutaj kółko rolnicze i spółka wodnomelioracyjna.
Hejbuty według spisu z 1970 roku składały się z 17 domów mieszkalnych o zabudowie skupionej i miały wtedy 102 mieszkańców. Do wsi należało 18 gospodarstw o łącznej powierzchni 233 ha. W Hejbutach znajdowała się świetlica i działały tutaj kółko rolnicze i spółka wodnomelioracyjna.